Showing posts with label Budaya Sunda. Show all posts
Showing posts with label Budaya Sunda. Show all posts

Makna Leuit (Lumbung Padi)
Bagi Orang Sunda




SEORANG KAKEK SEDANG BERDIRI 
DI SEBUAH LEUIT DI DAERAH INDIHIANG TASIKMALAYA
FOTO DIBUAT ANTARA TAHUN 170-1900.

Leuit dalam kosa kata bahasa Sunda artinya adalah:lumbung padi yaitu sebuah bangunan yang letaknya terpisah dari Imah Gede/ Rumah Induk tempat berkumpulnya keluarga atau handai taulan. 

Sedangkan fungsi dari leuit adalah tempat penyimpanan gabah yang memiliki kemampuan tahan cuaca,tahan hama penyakit,dan memiliki sistem tata udara yang baik sehingga gabah kering dapat disimpan dalam jangka waktu yang lama. Leuit ini merupakan reserve/ cadangan stok gabah kering dari masyarakat Sunda yang digunakan hanya untuk keperluan besar seperti membantu tetangga yang kesusahan, dan lainnya.

Setiap keluarga memiliki leuit. Jumlah leuit menentukan status sosial ekonomi sebuah keluarga. Semakin banyak leuit, semakin tinggi pula statusnya.Selain terdapat leuit yang dimiliki secara individual,terdapat juga leuit yang kepemilikannya komunal. Leuit berfungsi layaknya tabungan pangan.Padi yang disimpan di dalam leuit dapat awet hingga 100 tahun.Semakin lama padi disimpan di dalam leuit,semakin berwarna merah dan teksturnya mengeras.

Ternyata filosofi leuit beserta turunan tekhnologinya, perlu mendapatkan perhatian lebih dari kita, minimal untuk diketahui dan seyogyanya segera dilakukan tindakan nyata dari pengejewantahan dari ilmu itu, agar bangsa ini dapat kembali dapat berswasembada beras dan memiliki ketahanan pangan, sehingga dari mulai dengan ketahanan, diharapkan dapat memiliki ketahanan ekonomi, agar kelak dapat sejajar dengan bangsa-bangsa lain.

Diantara hal-hal yang dapat diperoleh dari filosofi leuit dan tekhnologinya adalah :

Lalu apa artinya semua ini bagi kita? Untuk menjawab pertanyaan ini, maka tulisan ini dibuat.
1) Leuit merupakan gudang tempat penyimpanan pangan, dia lebih merupakan stock pangan yang dapat digunakan bila terjadi hal-hal yang diluar kewajaran, seperti adanya bencana alam, kemarau berkepanjangan, adanya kenduri desa atau membantu tetangga yang mengalami kesusahan, jadi fungsinya lebih ke masalah social dan antisipasi terhadap masa depan

2)Sedangkan untuk konsumsi sehari-hari masyarakat tidak menyimpannya di leuit tapi di rumah, sehingga ada pemisahan antara konsumsi harian dengan sesuatu yang akan dikonsumsi untuk masa depan atau bila terjadi hal-hal yang diluar kemungkinan.

3)Bangunan yang sekilas Nampak sederhana ini, ternyata memiliki kaidah-kaidah tekhnologi yang sangat maju, ada kemampuan mengatur sirkulasi udara, sehingga padi yang disimpan mampu bertahan hingga kisaran waktu 100 tahun, ada kemampuan tekhnologi pada leuit hingga tidak ada hama yang masuk, sehingga gabah yang disimpan steril terhadap hama, ada kemampuan tekhnologi sirkulasi terhadap sirkulasi gabah itu sendiri, sehingga ketika gabah dikeluarkan, maka gabah yang keluar adalah gabah yang usianya paling lama/dulu masuk leuit.

Dari tiga point diatas,banyak hal yang dapat kita simpulkan, tulisan ini hanya upaya permulaan saja,sedangkan untuk sampai pada konkret korelasinya dengan ketahanan pangan dalam konteks kekinian,diperlukan kajian-kajian yang lebih mendalam lagi, terutama dari pakarnya, dan Indonesia tidak kekurangan pakar-pakar tersebut, masalahnya sekarang, mau atau tidak saja, kita membuat dan melakukan cetak biru ketahanan pangan itu, yang salah satu raw materialnya berdasarkan filosofi dan tekhnologi leuit tadi. Sumber: kompasiana.


DIJUAL BUKU-BUKU KUNO / LAMA ... !!!


Kuliner Orang Sunda



kuliner khas sunda

WARUNG DI BANDUNG TEMPO DULU.
FOTO DIBUAT TAHUN 1913.


Seperti disebutkan buku Lalab dalam Budaya dan Kehidupan Masyarakat Sunda yang juga ditulis Unus Suriawiria,dua orang berkebangsaan Belanda,yaitu Dr JJ Ochse dan Dr RC Backhuizen van den Brink, mendokumentasikan jenis lalap. Dokumentasi itu berjudul Indische Groenten (Sayur-sayuran Hindia),terbitan Archipel Drukkerij di Bogor (1931).

Buku itu diterjemahkan dalam bahasa Sunda dengan judul Lalab-lalaban oleh Isis Prawiranagara.Pada pengantarnya,disebutkan lalap tak hanya berwujud daun seperti daun singkong,pepaya, selada,dan puluhan jenis daun lainnya. Lalap bisa berupa umbi
(kunyit,kencur),buah muda (pepaya, mentimun,leunca),bunga (kenikir,honje/combrang),bahkan biji-bijian (biji nangka, dan petai).

Kuliner Sunda memang identik dengan lalab. Di makalah yang dibahas dalam acara Konferensi Internasional Budaya Sunda I pada Agustus 2001, di Bandung,ahli mikrobiologi Institut Teknologi Bandung,Unus Suriawiria (1936-2007), menjelaskan, dari 80 jenis makanan Sunda, lebih dari 65 persen di antaranya dari tumbuh-tumbuhan. Sisanya terbuat dari ikan dan daging.

Cara mengonsumsinya, dimakan mentah atau direbus/dikukus. Namun, ada yang diolah dengan bumbu. Rebusan kangkung, kol, labu, pare, nangka sayur misalnya,bisa jadi lotek setelah diaduk dengan bumbu kacang yang terbuat dari kacang tanah, terasi, gula merah, bawang putih,dan cabai rawit.Leunca dan kacang panjang jadi bahan utama karedok setelah dicampur bumbu garam,terasi,gula, kencur, bawang putih, ditambah kemangi. Leunca juga bisa diolah jadi ulukutek dengan tambahan oncom.

Ada pula reuceuh, berupa potongan mentimun yang diaduk dengan bumbu garam, terasi,cabai, kencur, bawang putih, gula merah. Selain bumbu lotek, karedok, atau reuceuh, ada pasangan yang sebenarnya paling pas untuk menikmati lalap. Apalagi kalau bukan sambal.

Beda lalap terkadang berbeda pula jenis sambal yang cocok sebagai pasangannya.Menurut Unus, dalam Lalab dalam Budaya dan Kehidupan Masyarakat Sunda, kegemaran orang Sunda makan lalap akibat budaya dan kehidupan masyarakatnya yang menyatu dengan alam. Ini akhirnya membuat orang Sunda punya pengetahuan tentang tumbuhan mana yang bisa dan mana yang tidak.(Aryo Wisanggeni Genthong, Mawar Kusuma, dan Yulia Sapthiani. Sumber: surat kabar kompas.

*** KAMPUNG2 ADAT DI TATAR SUNDA BACA DISINI >>
*** KUMPULAN DONGENG SUNDA SI KABAYAN BACA DISINI >>
*** TEMPAT-TEMPAT WISATA DI JAWA BARAT BACA DISINI >>
*** SI KABAYAN JEUNG ANAKNA PAREBUT SUSU SI ITEUNG DISINI >>


DIJUAL BUKU-BUKU KUNO / LAMA ... !!!


Kabudayaan Urang Baduy Banten - Desa Kanekes Bag. I







baduy
KAMPUNG BADUY DI BANTEN
Desa Kanekes ayana di pagunungan sakiduleun dayeuh Rangkasbitung ; ari anu nyaricinganana urang Baduy, bangsa Sunda baheula nu masih kukuh kana kabaheulanana. Eta desa dijadikeun ku sabaraha lembur sarta dibagi jadi dua bagian, nya eta kampung jero atawa kajeroan jeung kampung luar tawa kaluaran. Kampung jero disenut oge girang atawa tanah larangan, ari kampung luar panamping. Mungguh nu nyaricinganana mun di jero disebut urang girang mun di luar urang panamping.

Jaba ti desa Kanekes aya deui urang Baduy nu caricing di tanah dangka,nya eta ti Cisimeut,Cibungur jeung Karangcombong, desa anu ngawates ka Kanekes. Anu caricing di dinya oge disebutna urang panamping campur jeung urang Sunda nu sejen.

 Kampung jero aya tilu ; Cikeusik, Cikartawana jeung Cibeo. Ari kampung-kampung nu kaasup ka panamping, nya eta ; Kaduketug,Gajeboh,Cikopeng,Ciput,Cikadu,Cipeucang,Cikokol,Curugsear,Cibalegar jeung rea-rea deui.

 Urang Baduy dedeg pangadegna cara urang Sunda nu ilahar bae ; pakulitanana semu koneng atawa hideung santen,warugana seseg sarta kuat ; daweungna ludeung,legegna ajeg tara gumingsir, teu payangkad-poyongkod atawa keukang, najan adu hareupan jeung saha bae oge.
  Paromanna lugina, nandakeun jiwa anu bebas henteu kagubed ku sarakah, bubuhan hawa napsu dikali ku rupa pamali.
  Papakeanana estu sahinasna teu kajurung ku napsu hayang alus atawa hayang punjul ti batur. Sampingna,jeung totopongna, bodas atawa bulao beunang mareuli. Urang girang totopongna bidas,ari urang panamping bulao.

 Urang Baduy tara sumaba jauh ti lemburna, kajaba ti samemeh perang ka Rangkas atawa ka Serang dimana Bupati pepestaan.

 Ayeuna di jaman merdika sok rajeun aya urang Baduy ti panamping, anu lumanto ka Jakarta atawa ka Bandung.

Imah-imahna urang Baduy teu beda ti imah urang Sunda baehula nu aya ti pasisian atawa pagunungan ; tihangna kai, make bilik, hateupna kiray, ari wuwungna injuk ; kolongna luhur sarta sok dipake paaranje(kandang hayam);pikeun turn unggahna make tangga atawa taraje. Pantona leutik, tengah imahna ngoblog bae ; beulah tukang di sisi bilik aya parako. Di para-seuneuna kudu bae aya kusi,sabangsa salipi atawa kaneron, dijieuna tina daun cangkuang ; eta kusi teh uyah nahun.

Di sisi bilik aya sama ngagelar jeung anggelna paragi sare. urang luar, saperti di Gajeboh padumukan jaro Kanekes, sarerea baroga anggel. Tapi ari urang girang sararena tara tara disamak tara dianggel, sabab bisi ngeunah teuing sare cenah. Rajeun oge sirahna diganjel ku kai nu dilegokeun.

  Di jero imah paroek jeung mulek ku haeup, da tara di jandela, ngan aya lolongok leutik minangka jandelana. Imah Puun (kapalana) oge nya saperti kitu bae, ngan leuwih gede.

 Ari leuitna luareun lembur, ngagunduk leuit hungkul.

Puun maratuhna di Cikeusik, Cikartawana jeung Cibeo. Di Cikartawana imahna ngan aya tujuh kadalapan bale. Lobana wawangunan henteu diwatesan.

Bale gunana pikeun kumpulan,mantun,hahajatan,mutus perkara jsb. Bale pantona aya dua, kenca katuhu. Panto nu kahiji leuwih luhur tibatan nu kadua, nya eta paragi Puun asup. Di jerona aya dua hambal,sapotong luhur sapotong handap.

Jaba ti puun nu maratuh di kampung girang, nya eta ; Girang Seurat (iwal ti di Cikartawana), Jaro Tangtu, jaro Tujuh katut Jaro Wrega jeung Kokolot, jumlah-jamleh aya 40.

Sajaba jaro nu disebut bieu aya deui jaro kanekes, disebutna Jaro Pamarentah . Jaro Pamarentah diayakeunana ti barang Banten dijajah ku Walanda, baheulana mah cukup ku Jaro Wrega bae. 



DIJUAL BUKU-BUKU KUNO / LAMA ... !!!


Cara Orang Sunda Jaman Dulu
Menyebut Jam/Waktu




jam orang sunda


NETEPKEUN ATAWA NANGTUKEUN WANCI (WAKTU)  
URANG SUNDA SOK NILIK KANA KAAYAAN ALAM

 1. Wanci Balebat (kira-kira pukul 04-05.00)
 2. Wanci carangcang tihang (kira-kira pukul 05.00-5.30)
 3. Wanci rebun-rebun (kira-kira pukul 05.30-06.00)
 4. Wanci haneut moyan (kira-kira pukul 07.00-08.00)
 5. Wanci pecat sawed (kira-kira pukul 09.00-11.00)
 6. Wanci rumangsang (kira-kira pukul 11.00-12.00)
 7. wanci manceran (kira-kira pukul 12.00)
 8. Wanci menggok (kira-kira pukul 12.00-13.00)
 9. wanci lingsir ngulon (kira-kira pukul 13.00-16.00)
10. Wanci tunggang gunung (kira-kira pukul 16.00-17.00)
11. Wanci sariak layung (kira-kira pukul 17.30-18.00)
12. wanci reupreupan (kira-kira pukul 18.00-18.30)
13. Wanci sareupna (kira-kira pukul 18.30)
14. Wanci harieum beungeut (kira-kira pukul 19.30)
15. Wanci sareureuh budak (kira-kira pukul 19.00-20.00)
16. Wanci peuting (kira-kira pukul 20.00-24.00)
17. Wanci tengah peuting (kira-kira pukul 24.00)
18. Wanci janari leutik (kira-kira pukul 01.00-02.00)
19. Wanci janari gede (kira-kira pukul 02.00-03.00)




                 
         
DIJUAL BUKU-BUKU KUNO / LAMA ... !!!


Adat Sopan-Santun Urang Sunda:
" Pupuntenan "









                                                          
ADAT SUNDA " PUPUNTENAN "
Tanwande para pamaos parantos sami uninga,yen unggal bangsa sami ngagaduhan adat kabiasaan sewang-sewangan,anu tangtos pada teu sami,masing-masing numutkeun wewengkona sareng perbawa kahirupanana hiji-hiji tempat. Entong boroning sareng bangsa deungeun,dalah di anu sabangsa oge,sapertos pada urang Sunda nu asal sahuluwotan. Kumargi katarik ku pangaruhna kayaan atanapi ageman sareng sajabi ti eta,kedah bae aya bentenna, Kitu nu mawi di urang aya wawangsalan anu unggelna " Jawadah tutung biritna,sacarana-sacarana ".

Di antawis sagala rupi hasil karya tina rasa manusa anu pangmunelna kanggo hirupkumbuh nya eta adat kabiasaan sae nu ilahar sok disebat " Tatakrama ". Hiji jalma anu ninggalkeun tatakrama,eta ibarat uangkertas nu geus teu dipayukeun deui ku pamarentah,najan kertasna anyar gambarna alus,umumna jelema parantos teu mere ajen sapeser goweng.
Maksadna jelema ngayakeun tatakrama teh taya sanes,anging ku gelarna rasa anu lemes,pada mintonkeun kajembaran manahna sareng kaluhuran budina,geusan hirup saluyu sareng babaturan dina hirup kumbuh,anu buahna nimbulkeun kasalametan saraea.

Emutkeun kasauran sepuh-sepuh,hirup kumbuh di urang teh ti jaman baheula mula parantos teu aya kuciwana,estu rukun sauyunan sareng repeh-rapih silih asih,enggoning hirup sareng huripna di alam pawenangan. Numutkeun cukcrukanana ,eiu teh teu aya sanes,anging ku ayana silih raoskeun, anu nimbulkeun ayana babasan " tata titi duduga peryoga ",kumargi masing-masing pada ngukuhan " Hade gogog hade tagog " ka sasamana. Kuwuwuh ku ayana watek atanapi dasar ti karuhun urang mula, nya eta "Gotong-royong",dibasakeun salembur atanapi sadesa. Upami ayeuna mah manawi "sanagara".

Lelemah anu kiat dina hirupkumbuh teh diwangun ku rumahtangga anu tohaga nu eusina  diwangun ku jalma-jalma anu dibasakeun "Cageur-bageur". Saur sepuh tangtungan keiu teh parantos aya ti karuhun urang baheula: malah basa " Cageur-bageur " mah jadi sabagean tina papatah ka seuweu-siwina,dugi ka ayeuna sok kakuping di nu nganasehatan anu pokna:"masing cageur-bageur..." sareng saterasna. Ieu tanwande jadi pawit atanapi modal geusan ngahontal "masyarakat adil dan makmur",sakumaha anu di paangeu-angeu ku Nagara jeung Rakyat Indonesia.

Hiji-hiji rumah tangga pada ngagaduhan wates wewengkon anu tangtu,anu diwangun ku rorompok sareng pakaranganana,boh milikna ku anjeun boh kenging nyewa,teu aya benteuna. Sanajan gaduh nu sanes,ari parantos disewa mah,eta rorompok sareng pakaranganana teh jadi hak anu nyewa satungtung dicumponan sewana:nu nyewa ngagaduhan hak didinya numutkeun aturan atanapi perjanjian " Perjanjian sewa-menyewa " anu jadi cecekelan antawis nu nyewa sareng nu nyewakeun. 

Ku ayana katangtosan nu kaungel bieu,tantos jalma teh teu tiasa sakama-kama sareng henteu tiasa saka wenang-wenang unggah ka imah batur atanapi nincak pakarangan nu sanes. Dina aya kajadian ngarempak papagon teh teh,tinangtu jalma anu ngarempak teh dilepatkeun ngalanggar hakna nu lian,anu tiasa jadi bakal kenging hukuman anu saluyu sareng kalepatanana numutkeun hukum hirupkumbuh atanapi putusan rengrengan desa.

Di urang upami hiji jalma bade nepangan nu sanes,upamina natamu ka tatangga,boh nu parantos kenal boh teu acan,dina dongkapna teh sok nyebat " Sampurasun " atanapi pangapunten " atanapi sok dipondokeun bae " Punten ". Eta kecap " Punten " teh dikeudalkeunana nalika parantos caket,boh pribumi ti lebet ku kecap " Rampes " atanapi " Mangga ", upami teu acan aya pangwaler ti pribumi,tamu teh tara wantuneun unggah atanapi lebet ka rorompok,cicing bae diluar:malah upami parantos kataksir teu aya pribumina mah,sok teras wangsul deui bae.

Naon margina anu mawi kitu..? Sareng naon hartosna eta kecap " Punten teh...?
Kecap "Sampurasun" teh robahan tina " hampura isun ",hartosna " hampura kuring (kuring-abdi). ari "pangapunten" lemesna tina "Hampura". "Hampura kuring" teh wangunan ungkara-parentah,anu ngandung maksad:"mugi anjeun kersa ngahapunten ka simkuring" atanapi ringkesna mah: " menta dihampura".

Ayeuna jadi patarosan. Naon hartosna anu mawi eta jalma nyuhunkeun dihampura mah kedah anu gaduh dosa,sanes..?
Keiu kateranganana:
Upami urang henteu terang rentetannana mah,tangtos teu matak ka hartos,bet aya adat kabiasaan kitu di urang.

Numutkeun kasauran sepuh-sepuh,karuhun urang baheula teh gaduh anggapan,upama aya jalma nincak pakarangan batur henteu bebeja atanapi henteu permisi heula,eta hiji dosa anu pohara,sumawonten upami dugi ka unggah ka rorompokna mah,kalepatan teh aya dua rupi,nya nincak pakarangan batur nya unggah karorompok nu lian,sasat ngalanggar hakna nu sanes,tegesna parantos wantun ngaganggu ka nu lian.

Upami nincakna pakarangan atanapi unggahna ka rorompok batur bari disaluyuan ku nu gaduhna mah henteu jadi kalepatan,teu jadi dosa,nya ieu anu disebat rukun, runtut atanapi saluyu teh antawis tamu sareng pribumi,moal jadi matak kitu kieu. Tawis disaluyuan ku pribumi teh nyaeta ku kedalna ucapan pribumi "Rampes" atanapi "Mangga". Kecap " rampes " sami sareng "mangga" ,anu ngandung hartos:Kuring daek ngahampura kana kasalahan anjeun (wani ngagangu hak kuring).

Minangka pangwuwuh perlu di dieu bade diterangkeun:Numutkeun katerangan ti sepuh-sepuh,kawitna di urang mah henteu aya tatakrama " Keketrok ". Adat kabiasaan di urang kapungkur ninggang jelema cageur-bageur mah tara keketrok atanapi ngetrokan panto,dimana bade lebet ka rorompok batur teh,boh natamu boh kaperluan sanesna,da cara nu kitu mah (keketrok) kalakuan bangsat(maling), hiji bangsat,lamun rek maling teh sok ketrak-ketrok kana panto atawa bilik:dimana nu gaduh rorompok dedeheman,bangsat tea ngejat ngajauhan,lamun euweuh anu dedeheman atawa katangen euweuh jalmaan,kakara bangsat teh waniaeun ka jero metakeun kadurjanaanana.keketrok kana panto teh neplak ti bangsa deungeun. Ayeuna di urang,pangpangna di urang kota atanapi golongan modern,parantos jadi adat-kabiasaan nu henteu kalebet awon,malah jadi panganteb,nya pupuntena nya keketrok.

Adat kabiasaan atanapi tatakrama sapertos anu diterangkeun bieu teh dugi ka jaman ayeuna masih keneh diaranggo di urang. Dina umumna nu dianggo teh kecap nu ringkesan bae,nya eta " Punten ". (Kecap " Sampurasun sareng " Rampes " ayeuna parantos meh teu dianggo deui). Kecap " Punten " sok jadi kecap pagawean:

pupuntenan/nyebat punten sakali atanapi sababarahakali.
Pupuntenan teh dina jaman ayeuna parantos diangken ku masyarakat kelebet kana tatakrama anu pang-saena. Wewengkonna teu kinten jembarna,ngalangkungan wates anu parantos diterangkeun ti payun. teu kinten saena kalakuan atanapi " pagawean " anu perlu disarengan ku nyebat " punten ",sapertos bae dina:

 - Bade miheulaan anu ngalangkung
 - Bade ngiring calik ngarendeng sabangku
 - Bade nambut naon-naon
 - Bade megat kalimah
 - Bade miwarang (nyuhunkeun tulung)
 - Bade tumaros
 - Bade ngasongkeun naon
 - Bade nampaan naon-naon
 - Ngasongkeun atanapi nampaan ku panangan kiwa (kenca)
 - Kalepasan nyarios anu kirang sae
 - Teu dihaja ngadupak batur
 - Nolak karep batur
 - Megatkeun paguneman atanapi natamu...

 Leresan pagawean anu kasebat bieu,ngedalkeunana kecap "punten" teh aya oge anu diwuwuhan ku kecap sanesna anu saluyu sareng pamaksadannana numutkeun tempat sareng kaayaannana,supados merenah sareng sae larapna,dugi ka karaosna ku nu dipuntenan teh sugema taya kuciwana, Dina leresan ieu tangtos henteu kantun undak-usuk basa,lentong rengkuh anu merenah munasabah ngalarapkeunana,margi ieu teh aya patula-patalina sareng adat tatakrama kahormatan Sunda.
 Mung sakitu. Dina aya tutus langkung kepang halang,bobor sapanon carang sapakan,ka para pamaos disunkeun sih hapuntenna. timpah nuhun.

 (Tina:Baranangsiang.No.1.1963 ku-S.Sauni)
               

DIJUAL BUKU-BUKU KUNO / LAMA ... !!!